نقش هوش مصنوعی هر روز در زندگی ما پر رنگ تر می‌شود. آخرین پیشرفت در این زمینه تراشه‌های هوش مصنوعی و کاربردهای مختلف آن‌ها در گوشی‌های هوشمند است. اما شروع توسعه‌ی این تکنولوژی در واقع به خیلی قبل‌تر برمی‌گردد؛ یعنی زمانی در دهه‌ی ۵۰ میلادی که «دانشگاه دارتموث» (Dartmouth College) در ایالات متحده یک پروژه‌ی تحقیقات تابستانی را به هوش مصنوعی اختصاص داد. ریشه‌های هوش مصنوعی را حتی می‌توان در عمق بیشتری از تاریخ و در فعالیت‌های «آلن نیوئل» (Allen Newell)، «هربرت ای. سیمون» (Herbert A. Simon) و «آلن تورینگ» (Alan Turing) جست‌وجو کرد. آزمون مشهور تورینگ در سال ۱۹۵۰ توسط او در مقاله‌ای مطرح شد. این مقاله یکی از اولین اسنادی است که در آن به وجود آمدن ماشین‌های هوشمند پیش‌بینی شده است. با این حال مقوله‌ی هوش مصنوعی تا پیش از معرفی شدن سوپرکامپیوتر «دیپ بلو» (Deep Blue) توسط کمپانی IBM هنوز توجه جهانیان را به خود جلب نکرده بود. این سوپرکامپیوتر اولین ماشینی بود که توانست قهرمان شطرنج جهان «گری کاسپارف» (Garry Kasparov) را در مسابقه‌ای که در سال ۱۹۹۶ میلادی برگزار شد شکست دهد. الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای سال‌های متمادی است که در دیتاسنترها و کامپیوترهای بزرگ استفاده می‌شوند، ولی حضور آن‌ها در حوزه‌ی لوازم الکترونیک مصرفی به سال‌های اخیر برمی‌گردد.

هوش مصنوعی چیست؟

هوش مصنوعی به سیستم‌هایی گفته می‌شود که می‌تواند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه سازی فرایندهای تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آن‌ها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسایل را داشته باشند.

هوش مصنوعی به هوشی که یک ماشین در شرایط مختلف از خود نشان می‌دهد، گفته می‌شود. بیشتر نوشته‌ها و مقاله‌های مربوط به هوش مصنوعی، آن را به عنوان «دانش شناخت و طراحی عامل‌های هوشمند» تعریف کرده‌اند. یک عامل هوشمند، سیستمی است که با شناخت محیط اطراف خود، شانس موفقیت خود را پس از تحلیل و بررسی افزایش می‌دهد.

جان مکارتی که واژه هوش مصنوعی را در سال ۱۹۵۶ استفاده نمود، آن را «دانش و مهندسی ساخت ماشین‌های هوشمند» تعریف کرده‌ است. تحقیقات و جستجوهایی انجام شده برای رسیدن به ساخت چنین ماشین‌هایی با بسیاری از رشته‌های علمی در ارتباط و همکاری است، مانند علوم رایانه، روان‌شناسی، فلسفه، عصب‌شناسی، علوم ادراکی، تئوری کنترل، احتمالات، بهینه‌سازی و منطق.

هوش مصنوعی توسط فلاسفه و ریاضی‌دانانی نظیر بول که اقدام به ارائهٔ قوانین و نظریه‌هایی در مورد منطق نمودند، مطرح شده بود. با اختراع رایانه‌های الکترونیکی در سال ۱۹۴۳، هوش مصنوعی، دانشمندان آن زمان را به چالشی بزرگ فراخواند. در این شرایط، چنین به‌ نظر می‌رسید که این فنّاوری قادر به شبیه‌سازی رفتارهای هوشمندانه خواهد بود. با وجود مخالفت گروهی از متفکرین با هوش مصنوعی که با تردید به کارآمدی آن می‌نگریستند تنها پس از چهار دهه، شاهد تولد ماشینهای شطرنج باز و دیگر سامانه‌های هوشمند در صنایع گوناگون شدیم. نام هوش مصنوعی در سال ۱۹۶۵ میلادی به عنوان یک دانش جدید ابداع گردید.

تعریف هوش مصنوعی آن را به عنوان شاخه‌ای از علوم کامپیوتر مشخص می‌کند که با خودکارسازی رفتارهای هوشمندانه سروکار دارد. بخش سخت ماجرا این است: از آنجا که خود هوش را نمی‌توانیم به درستی تعریف کنیم، امکان تعریف دقیق هوش مصنوعی هم وجود ندارد. به طور کلی اصطلاح هوش مصنوعی برای تشریح کردن سیستم‌هایی به کار می‌رود که هدف آن‌ها استفاده از ماشین‌ها برای تقلید و شبیه‌سازی هوش انسانی و رفتارهای مرتبط با آن است. این هدف گاه ممکن است با استفاده از الگوریتم‌های ساده و الگوهای از پیش تعیین شده محقق شود، ولی گاهی هم نیاز به الگوریتم‌ها فوق‌العاده پیچیده دارد.

کاربردهای هوش مصنوعی

همین الان هم از هوش مصنوعی در بسیاری جاها استفاده می‌شود، ولی به هیچ وجه همه‌ی این کاربردها در نگاه اول آشکار نیستند. مکانیزم‌های هوش مصنوعی برای تشخیص، شناسایی و دسته‌بندی اشیا و افراد در عکس‌ها ویدیوها بسیار کارآمد هستند. برای رسیدن به این هدف، از مکانیزم ساده ولی سنگین تشخیص الگو استفاده می‌شود. اگر اطلاعات تصویر رمزگذاری نشده باشد و ماشین بتواند آن‌ها را بخواند، عکس‌ها و ویدیوها را به سادگی می‌توان با این روش در دسته‌های مختلفی قرار داد که امکان جست‌وجو و یافتن آن‌ها وجود دارد. چنین تشخیص‌هایی را همچنین می‌توان برای اطلاعات صوتی هم به کار برد.

استفاده از چت‌بات‌ها در بخش خدمات مشتریان روز به روز بیشتر می‌شود. این دستیارهای مبتنی بر متن، کار خود را با استفاده از تشخیص کلمات کلیدی در درخواست مشتری و نشان دادن واکنش متناسب با آن انجام می‌دهند. با توجه به کاربردهای مختلف، این نوع دستیارها می‌توانند ساده‌تر یا پیچیده‌تر باشند.

تجزیه و تحلیل نظرات علاوه بر پیش‌بینی نتایج انتخابات در عالم سیاست، در بازاریابی و بسیاری حوزه‌های دیگر هم استفاده می‌شود. «استخراج نظرات» (Opinion Mining) که همچنین با نام «تجزیه و تحلیل احساسات» (Sentiment Analysis) هم از آن یاد می‌شود، برای جست‌وجو کردن اینترنت در مورد عقاید و عبارات احساسی به کار می‌رود. با این روش‌ها می‌توان نظرسنجی‌هایی را به صورت ناشناس برگزار کرد.

الگوریتم‌های جست‌وجو مانند الگوریتم‌هایی که گوگل استفاده می‌کند، طبیعتا به شدت محرمانه هستند. روش‌های محاسبه، رتبه‌بندی و نمایش نتایج جست‌وجو تا حد زیادی بر پایه‌ی مکانیزم‌هایی کار می‌کنند که از یادگیری ماشینی در آن‌ها استفاده می‌شود.

پردازش کلمات یا بررسی کردن یک متن از نظر دستور زبان و اشتباهات املایی، یکی از کاربردهای کلاسیک هوش مصنوعی نمادین است که برای مدت زمان زیادی از آن استفاده می‌شده. در این روش زبان به عنوان شبکه‌ی پیچیده‌ای از قوانین و دستورالعمل‌ها تعریف می‌شود که قطعات متن را در یک جمله تجزیه و تحلیل می‌کند و در برخی شرایط می‌تواند اشتباهات را تشخیص دهد و تصحیح کند. از همین قابلیت‌ها همچنین در تبدیل نوشتار به گفتار در دستیارهای صوتی مانند سیری، الکسا و گوگل اسیستنت هم استفاده می‌شود.

هوش مصنوعی چه توانایی‌هایی دارد؟

هوش مصنوعی را شاید بتوان توانایی رایانه برای شناسایی تعدادی متغیّر (به نمایندگی از محیط اطراف)، سپس اتخاذ تصمیم در راستای رسیدن به هدف، ارزیابی میزان موفقیت، یادگیریِ بهترین روش به وسیله مرور کردن تجربیات گذشته، و اصلاح تصمیمات آتی در راستای افزایش دقت تعریف کرد.

به همین دلیل، هوش مصنوعی، برای ارائه بهترین عملکرد، به مقدار زیادی داده و توانایی پردازش آنها (پردازنده‌های قوی و ارزان) نیاز دارد. سه عامل دست به دست هم می‌دهند تا هوش مصنوعی با سرعتی حیرت آور توانایی‌های جدید کسب کند:

۱. هر هجده ماه یکبار، پردازنده‌های جدید، در مقایسه با پردازنده‌های پیشین که با همین قیمت در بازار بودند، تا دو برابر سریع‌تر می شوند (Moore’s Law)؛

۲. سخت‌افزارهای ذخیره اطلاعات (HDD) جدید، ضمن حفظ قیمت، تقریباً هر دو سال یکبار می‌توانند دو برابر حجم داده را حفظ کنند؛

۳. حجم تبادل داده‌ها و تکنولوژی اینترنت، تقریباً هر شش ماه یکبار، دو برابر می شوند (Gilder’s Law).

یکی از علل رایگان بودنِ خدمات شرکت‌های گوگل و فیس‌بوک نیز، نیازِ این شرکت‌ها به اطلاعات ما، به منظور بهبودِ تواناییِ تصمیم‌گیریِ سامانه‌های هوش مصنوعی شان، مانند توانایی تشخیص چهره افراد است.

آیا فناوری هوش مصنوعی می‌‌‌‌‌‌تواند مانند انسان خودآگاه و هوشیار شود؟

با اینکه قابلیت‌‌‌‌‌‌هایی مانند رانندگی خودکار، ساختن ربات‌‌‌‌‌‌های انسان‌‌‌‌‌‌نما و پیشرفت‌‌‌‌‌‌های شگفت‌‌‌‌‌‌انگیز دیگر در حوزه‌‌‌‌‌‌های علم و تکنولوژی، به کمک هوش مصنوعی امکان‌‌‌‌‌‌پذیر بوده‌‌‌‌‌‌اند، بسیاری از متخصصان معتقدند که توسعه فناوری AI در یک زمینه دیگر، دستاوردی بزرگ‌‌‌‌‌‌تر و خطرناک‌‌‌‌‌‌تر از تمامی دستاوردهای قبلی را به دنبال خواهد داشت؛ رسیدن تکنولوژی هوش مصنوعی به هوشیاری و خودآگاهی و ساخت ربات‌‌‌‌‌‌هایی که از وجود خود و قرار گرفتن در محیط اطراف اطلاع داشته باشند.

در حال حاضر تجهیزات مکانیکی وجود دارند که می‌‌‌‌‌‌توانند تقریبا تمامی کارهای فیزیکی انسان را انجام دهند و حتی در محیط‌‌‌‌‌‌هایی که بشر قادر به فعالیت در آنها نیست، کار کنند؛ با این وجود، برخی می‌‌‌‌‌‌گویند که ویژگی‌‌‌‌‌‌هایی مانند خلاقیت، خودآگاهی، هوشیاری، احساسات و مواردی از این قبیل مرز بین ما و ربات‌‌‌‌‌‌ها را می‌‌‌‌‌‌سازند و هیچ دستگاهی نمی‌‌‌‌‌‌تواند به صورت صددرصدی جایگزین ما شود. با این تفاسیر اگر دانشمندان موفق به ساختن رباتی شوند که علاوه بر رانندگی، می‌‌‌‌‌‌تواند آشپزی کند، کارهای مختلف داخل خانه را انجام دهد،‌‌‌‌‌‌ در محیط‌‌‌‌‌‌های خطرناکی مانند سیاره مریخ به کاوش بپردازد،‌‌‌‌‌‌ در میدان نبرد به جای انسان یا حتی در مقابل انسان بجنگد و در حوزه‌‌‌‌‌‌های گسترده‌‌‌‌‌‌تری از کارهای فیزیکی، جایگزین انسان شود، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ جهانی که انسان در آن مجبور به کار کردن نباشد چگونه خواهد بود؟ آیا یک ربات خودآگاه همانند یک شخص، باید مسئول اعمالی که انجام می‌‌‌‌‌‌دهد در نظر گرفته شود و آیا امکان این وجود دارد که محصولات حوزه رباتیک روزی علیه سازندگان‌شان شورش کنند؟

بحث خطرات هوش مصنوعی در چند سال گذشته بسیار داغ بوده موسسه رند با توجه به پیشرفت‌‌‌‌‌‌های چشم‌‌‌‌‌‌گیر AI برآورد کرده که تا چند دهه آینده احتمال عملی شدن سناریوهای مختلفی با دخالت این فناوری وجود دارد و به همین دلیل خطر بروز جنگ اتمی بین ابرقدرت‌‌‌‌‌‌ها باید جدی گرفته شود. یکی از این سناریوها رقابت خطرناک بین قدرت‌‌‌‌‌‌هاست که در صورت عقب افتادن یک کشور از پیشرفت‌‌‌‌‌‌های سایر کشورها، ممکن است باعث شود که کشور مورد نظر در تلاش برای رسیدن به توازن قدرت اقدامات خطرناکی را در جهت توسعه دانش هوش مصنوعی خود انجام دهد و این کار احتمال خارج شدن فناوری از کنترل را بالا می‌‌‌‌‌‌برد.

از طرف دیگر،‌‌‌‌‌‌ همان‌طور که اندرو لون (Andrew Lohn)، از مهندسان شرکت رند و عضو تیم نویسندگان تحقیق گفته است، افزایش وابستگی کشورها به هوش مصنوعی شانس بروز اشتباهات فاجعه‌‌‌‌‌‌بار در این زمینه را بالا می‌‌‌‌‌‌برد و در صورتی که امکانات AI یکی از ابرقدرت‌‌‌‌‌‌ها به اندازه‌‌‌‌‌‌ای پیشرفت کند که بتواند طرف مقابل را کاملا خلع سلاح هسته‌‌‌‌‌‌ای کند، سیستم بازدارنده تخریب حتمی متقابل دیگر کارساز نخواهد بود. همچنین، بحث هک شدن تجهیزات وابسته به هوش مصنوعی کشورها هم مطرح می‌‌‌‌‌‌شود که در صورت تامین نشدن امنیت مجازی دستگاه‌‌‌‌‌‌ها، هر فرد یا گروهی می‌‌‌‌‌‌تواند سیستم‌‌‌‌‌‌های کنترل‌‌‌‌‌‌کننده تسلیحاتی کشورها را مورد حمله سایبری قرار دهد و حتی بدون دخالت عمدی ابرقدرت‌‌‌‌‌‌ها، فرآیند نابودی نسل بشر را کلید بزند.

به همین خاطر است که دانشمندان موسسه رند در کنار شخصیت‌‌‌‌‌‌های بزرگی مانند ایلان ماسک،‌‌‌‌‌‌ مدیر کمپانی‌‌‌‌‌‌های تسلا و اسپیس ایکس و همچنین بیل گیتس،‌‌‌‌‌‌ دومین مرد ثروتمند دنیا، همواره در مورد خطرات هوش مصنوعی هشدار می‌‌‌‌‌‌دهند.

ایلان ماسک معتقد است: انسان‌‌‌‌‌‌های دیکتاتور پس از پایان عمرشان دیگر خطری برای بشریت به حساب نمی‌‌‌‌‌‌آیند، اما در صورت به وجود آمدن دیکتاتوری هوش مصنوعی و پیدایش رباتی خودکامه، نسل ما در خطر بردگی بی‌‌‌‌‌‌انتهایی تحت حکومت یک فناوری نمردنی قرار خواهد گرفت!

ماسک توسعه خارج از کنترل AI را بیش از حد نگران‌‌‌‌‌‌کننده اعلام کرد و گفت که اگر گروهی از محققان توانایی ساخت هوش ماشینی خداگونه‌‌‌‌‌‌ای را پیدا کنند، این محصول خطرناک احتمالا تمامی نسل بشر را به حکومت خود درمی‌‌‌‌‌‌آورد

به طور کلی کارشناسان معتقدند که با سبقت گرفتن هوش مصنوعی از توانایی‌‌‌‌‌‌های انسان، احتمال از کنترل خارج شدن AI وجود دارد و اگر ابر هوش ساخته‌‌‌‌‌‌شده هدف خاصی را برای خودش تعیین کند، ممکن است برای رسیدن به این هدف از روش‌‌‌‌‌‌ها و تکنیک‌‌‌‌‌‌هایی استفاده کند که موردقبول ما نیست. به عنوان مثال، تصور کنیم که دیکتاتوری هوش مصنوعی متوقف کردن آسیب‌‌‌‌‌‌های زیست‌‌‌‌‌‌محیطی را هدف خود قرار دهد و برای رسیدن به خواسته‌‌‌‌‌‌اش تنها راه ممکن را نابودی نسل بشر بداند؛ در این حال اگر AI موردنظر قادر به از بین بردن انسان‌‌‌‌‌‌ها باشد، دیگر هیچ‌‌‌‌‌‌چیز جلودارش نخواهد بود.

برخی از جنبه های تهدید آمیز پیشرفت هوش مصنوعی

تهدید اول: تجهیزات نظامی

بی‌شک شما نیز برخی از کاربردهای نظامی فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را در فیلم‌های کلاسیک مانند War Games و حتی برخی از خطرهای مربوط‌به این فناوری را دیده‌اید. نیل فریزر درباره‌ی تلاش خود برای استفاده از شبکه‌های عصبی در دهه‌ی ۱۹۸۰ با هدف شناسایی تانک‌های دشمن مقاله‌ای به‌ رشته‌ی تحریر درآورد که در آن، داده‌های ورودی تانک‌های دشمن درمقابل درختان در دو روز متفاوت جمع‌آوری شد.

نتیجه‌ی نهایی چه بود؟ شبکه‌های عصبی به‌‌دلیل جهت‌گیری اشتباه داده‌ها، به درختان حمله کردند. این داستان در بسیاری از رسانه‌ها به‌عنوان موضوعی تهدیدآمیز درباره‌ی شبکه‌های عصبی مطرح شد؛ اما چند دهه‌ بعد، انسان خودش را در محاصره‌ی انبوهی از سیستم‌ها و دستگاه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی دید.

«ربات‌های قاتل» موضوعی نیست که در افسانه‌ها و فیلم‌های هالیوودی شاهد آن باشیم؛ بلکه به خبر روز جهان تبدیل شده است. چینی‌ها استعدادهای باهوش‌ و نابغه‌‌ی خود را در برنامه‌های توسعه‌ی سلا‌ح‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به‌کار گرفته‌اند. ایالات متحده‌ی آمریکا و چین و بسیاری از کشورهای دیگر مشغول رقابت برای توسعه‌ی برنامه‌های کاربردی و مرگ‌بار مبتنی بر هوش مصوعی هستند. شاید دشوار به‌نظر برسد؛ ولی با فناوری حساس و خطرناکی همچون سلاح‌های هسته‌ای مواجه هستیم. دولت‌های بزرگ جهان سعی می‌کنند از فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده کنند و برای استفاده‌ی درست از این فناوری ایده‌هایی را دنبال می‌‌کنند. ایالات متحده‌ی آمریکا از سرویس‌هایی از شرکت‌های بزرگی مانند مایکروسافت استفاده کرده که به بُروز ناآرامی‌هایی در داخل این شرکت‌ها منجر شد.

حالا به نظر می‌رسد که چالش‌های اخلاقی پیش روی هوش مصنوعی به سایر کشورهای جهان نیز سرایت کرده است چرا که بسیاری از مقامات چین نیز در این خصوص ابراز نگرانی کرده‌اند و خواستار جلوگیری از توسعه بدون برنامه‌ریزی فناوری هوش مصنوعی شده‌اند تا از تهدیدات جدی آنکه به عقیده آنها ممکن است به وقوع جنگ جهانی سوم منجر شود، جلوگیری به عمل بیاورند.

تهدید دوم: حمله‌ی سایبری

یکی دیگر از تهدیدهای مربوط‌به سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی که ممکن است درباره‌اش چندان صحبت‌ نشده باشد و درمقایسه‌با تهدید اول خطر کمتری دارد، کاربردهای نظامی و مدنی از سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای انجام حمله‌های سایبری است. بسیاری از ویروس‌های کامپیوتری را افرادی باهوش برنامه‌ریزی می‌کنند و می‌توانند به‌شکلی روی سیستم قرار بگیرند که شناسایی‌شدنی نباشند.

اغلب ویروس‌ها و کرم‌ها زمانی شناسایی می‌شوند که حمله‌ی سایبری رخ داده و مشکلی پیش آمده باشد. برای مثال، برخی از ویروس‌های تروجان در طول ساعت‌های کاری در حالت خنثی قرار دارند و شناسایی‌شدنی نیستند. ولی وقتی فعال شوند، می‌توانند مشکل‌ساز باشند.

هوش مصنوعی می‌تواند نقش مهمی در دفاع سایبری و جلوگیری از حملات اینترنتی ایفا کند. Darktrace برخی از این حملات را معرفی کرد. با سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی با هجمه‌ی جدیدی از ویروس‌های کامپیوتری رو‌به‌رو خواهیم بود؛ ازاین‌رو، برای مقابله باید امنیت سایبری پیشتازتر از هکرها عمل کنند.

تهدید سوم: سیستم‌های دست‌کاری‌شده

در ۱۰ سال آینده، ممکن است با سیستم‌هایی رو‌به‌رو باشیم که ندانیم حین صحبت یا چت، طرف مقابل هویت انسانی دارد یا رباتی است که بسیار شبیه به انسان طراحی شده است. شاید کمی دورازذهن به‌نظر برسد؛ ولی یادگیری ماشینی می‌تواند با استفاده از AI News Anchors صدا و تصویری صددرصد مشابه انسان تولید کند. هوش مصنوعی به‌سرعت در‌حال رشد و توسعه است. درنتیجه، این موضوع بسیار باورپذیر است که در ۱۰ سال آینده، سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی بتوانند تعاملات انسانی را مدیریت کنند.

کنگره‌ی ایالات متحده‌ی آمریکا پیش‌از‌این، قانون مقابله با تبلیغات غیرواقعی و انتشار اخبار کذب را بررسی کرده است؛ اما با توسعه‌ی هوش مصنوعی، ممکن است نیاز به بررسی بیشتری درباره‌ی وضوح و صحت اطلاعات وجود خواهد داشت.

تامین تجهیزات صنعتی

برای کسب اطلاعات در مورد سایر تجهیزات صنعتی، مانند انواع شیرآلات صنعتی ، انتخاب شیرها ، شیر پروانه ای ، شیر توپی ، شیر دروازه ای ، شیر کروی ، شیر سماوری ، شیر سوزنی ، سلونوئید ولو و روتاری ولو ، ریلیف ولو ، دیافراگم ولو و … به قسمت مقالات اختصاصی، مراجعه کنید.